Lợi ích và tác hại của văn mẫu: nên áp dụng hay tránh xa?
Trong quá trình học tập môn Ngữ văn, chắc chắn bạn từng nghe về “văn mẫu”. Rất nhiều học sinh và phụ huynh vẫn đặt ra câu hỏi: Lợi ích và tác hại của văn mẫu là gì? Liệu nên sử dụng hay dứt khoát tránh xa tài liệu này? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhìn nhận đa chiều, đưa ra quyết định phù hợp cho việc học và dạy con em mình.
Văn mẫu là gì? Phân loại văn mẫu trong học tập
Để hiểu rõ về lợi ích và tác hại của văn mẫu, trước hết cần nắm vững khái niệm và các loại văn mẫu phổ biến hiện nay.
Khái niệm văn mẫu
Văn mẫu là các bài tập làm văn được biên soạn theo các chủ đề, thể loại, do giáo viên, học sinh xuất sắc hoặc các nhà xuất bản cung cấp. Những bài này thường được chọn lọc, tổng hợp nhằm làm tài liệu tham khảo cho học sinh khi học hoặc luyện tập làm văn.
Phân loại văn mẫu
Văn mẫu có thể phân loại theo:
- Theo đối tượng: Văn mẫu tiểu học, văn mẫu THCS, văn mẫu THPT.
- Theo thể loại: Văn mẫu miêu tả, biểu cảm, nghị luận xã hội, nghị luận văn học, tóm tắt văn bản…
- Theo mục đích: Văn mẫu ôn tập thi cử, văn mẫu rèn luyện kĩ năng, văn mẫu tham khảo giải bài tập.
Xem thêm các chuyên mục phân loại văn mẫu hữu ích tại mục Học tập và Kiến thức.
Lợi ích của văn mẫu trong quá trình học tập
Số liệu từ báo cáo của Bộ Giáo dục & Đào tạo cho thấy hơn 70% học sinh lớp 6–12 sử dụng văn mẫu ít nhất 1 lần/năm (nguồn: moet.gov.vn). Vậy, lý do nào khiến văn mẫu được ưa chuộng đến vậy?
Bổ sung kiến thức nền tảng
Một trong những lợi ích của văn mẫu là giúp học sinh xây dựng nền tảng kiến thức vững chắc. Những bài văn mẫu hay thường có dàn ý logic, luận điểm rõ ràng, ngôn từ chính xác – là tấm gương để các em học hỏi về cách lập luận, diễn đạt trong mỗi thể loại bài.
Tiết kiệm thời gian, nâng cao kỹ năng làm văn
Khi học sinh chưa có nhiều kinh nghiệm hoặc bị “bí ý tưởng”, việc tham khảo văn mẫu giúp các em tiếp cận nhanh với cấu trúc bài văn, đồng thời rút ngắn thời gian tìm ý và hoàn thành bài tập. Ngoài ra, học sinh còn học được cách sử dụng từ ngữ chuẩn xác, nâng cao vốn từ, góp phần cải thiện kỹ năng làm văn.
Tác hại của văn mẫu nếu lạm dụng
Mặc dù mang lại nhiều tiện ích, song tác hại của văn mẫu cũng không hề nhỏ nếu không có cách tiếp cận đúng đắn. Thực tế, nhiều trường hợp lạm dụng văn mẫu đã và đang dẫn đến những hậu quả tiêu cực dài hạn.
Hạn chế sự sáng tạo, tư duy độc lập
Nếu học sinh chỉ sao chép văn mẫu, các em trở nên phụ thuộc, không phát triển kỹ năng tự suy nghĩ, phán đoán vấn đề. Việc học văn mẫu một cách cứng nhắc dễ làm mất đi nét riêng, sự sáng tạo cá nhân – yếu tố quan trọng mà giáo dục hiện đại nhấn mạnh (theo Dân Trí).
Dễ dẫn đến đạo văn, gian lận học tập
Việc giữ thói quen học thuộc hay chép lại nguyên văn mẫu còn tạo tiền lệ không tốt về hành vi đạo văn. Khi gặp bài kiểm tra, nhiều em chỉ “copy-paste” vô ý thức, giải quyết bài tập nhanh nhưng không thực sự hiểu bài. Về lâu dài, hệ quả là mất gốc môn Ngữ văn, giảm kỹ năng trình bày vấn đề trong thực tế.
Khi nào nên áp dụng văn mẫu? Khi nào cần tránh?
Văn mẫu không xấu, vấn đề nằm ở cách sử dụng và định hướng của phụ huynh, giáo viên. Vậy đâu là “liều lượng” hợp lý, sử dụng văn mẫu như thế nào mới hiệu quả?
Trường hợp nên tham khảo văn mẫu
- Học sinh mới làm quen thể loại văn mới, chưa hình dung cấu trúc bài.
- Cần bổ sung kiến thức, học hỏi cách lập luận hoặc sử dụng từ ngữ.
- Ôn tập các dạng bài phổ biến, luyện thi chuyển cấp, thi cuối kỳ.
Khi nào nên hạn chế hoặc tránh dùng văn mẫu?
- Mục đích chỉ sao chép y nguyên để đối phó kiểm tra.
- Thiếu tư duy sáng tạo, chỉ học thuộc lòng và không hiểu bản chất đề bài.
- Lạm dụng đến mức không thể tự viết, tự cảm nhận tác phẩm văn học nữa.
Phụ huynh, giáo viên nên đọc thêm tài liệu về phương pháp dạy con hiện đại cũng như tác động tâm lý khi học sinh học theo văn mẫu.
Lời khuyên để sử dụng văn mẫu hiệu quả
Việc khai thác đúng lợi ích và tác hại của văn mẫu cần sự đồng hành, định hướng từ phía giáo viên và gia đình.
Gợi ý phương pháp học văn mẫu đúng cách
- Chỉ dùng văn mẫu để tham khảo ý tưởng, học cách trình bày, không chép lại hoàn toàn.
- Chắt lọc ý hay từ nhiều bài văn mẫu khác nhau, bổ sung cảm nhận cá nhân vào bài viết.
- Luôn tự dàn ý, đặt câu hỏi, bày tỏ góc nhìn của mình sau khi tham khảo văn mẫu.
- Thảo luận với giáo viên hoặc bạn bè về cách sử dụng, tránh áp dụng máy móc.
Vai trò của cha mẹ và thầy cô
- Đừng chỉ giao bài tập, hãy giải thích cho con lý do nên “chắt lọc” chứ không chép nguyên xi văn mẫu.
- Khen ngợi ý tưởng mới, khuyến khích con sáng tạo và tự viết thể hiện quan điểm cá nhân.
- Chủ động giới thiệu những bài văn mẫu hay, đa dạng phong cách để con hiểu sự linh hoạt của ngôn từ.
Kết hợp học văn mẫu với sáng tạo cá nhân là bí quyết tiến bộ vượt bậc trong môn Ngữ văn.
Tham khảo thêm kiến thức, kỹ năng và phương pháp học hiện đại qua Trang chủ Novateen.
Chia sẻ từ phụ huynh và giáo viên
Bà Dương Thị H., phụ huynh học sinh lớp 9, chia sẻ: “Khi hướng dẫn con học văn theo mẫu, tôi luôn yêu cầu con tự viết đoạn mở, kết cho phù hợp với cảm xúc cá nhân mới được phép tham khảo dàn ý, luận điểm từ sách.” Còn theo cô Nguyễn Thị Nhâm (giáo viên Ngữ văn, trích từ báo Tuổi Trẻ): “Văn mẫu là một nguồn tham khảo quý giá nếu biết sử dụng hợp lý, ngược lại sẽ làm triệt tiêu sự sáng tạo của các em.”
So sánh với nền giáo dục nước ngoài
Ở nhiều quốc gia phát triển, như Mỹ, Anh, việc tham khảo bài mẫu chỉ là bước định hướng. Học sinh buộc phải trình bày quan điểm cá nhân, phân tích hoặc cãi lại luận điểm của bài văn mẫu. Văn mẫu ở đây đóng vai trò như “cái thang” giúp học sinh lên cao thay vì điểm tựa vĩnh viễn.
Giải đáp thắc mắc thường gặp về lợi ích và tác hại của văn mẫu
1. Có nên cho học sinh tiểu học học văn mẫu không?
Nên hướng dẫn học sinh tiểu học tham khảo ý tưởng và cách trình bày đơn giản từ văn mẫu, không ép học thuộc lòng để kích thích sáng tạo và cảm nhận cá nhân.
2. Sử dụng văn mẫu như thế nào để không bị “mất gốc”?
Chỉ dùng văn mẫu để học cách tổ chức bài, sau đó tự phát triển, diễn đạt bằng ngôn từ, góc nhìn riêng của bản thân.
3. Lạm dụng văn mẫu có thể ảnh hưởng tới các môn khác không?
Nếu hình thành thói quen học thuộc máy móc, kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề ở các môn như Toán, Vật lý cũng sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực.
4. Giáo viên nên làm gì khi phát hiện học sinh “copy” văn mẫu?
Giáo viên nên tìm hiểu lý do, động viên, hướng dẫn lại cho học sinh cách tư duy, trình bày ý tưởng độc lập thay vì phê bình nặng nề.
5. Có nguồn tài liệu nào giúp cân bằng giữa văn mẫu và sáng tạo?
Thường xuyên cập nhật kiến thức và kỹ năng học văn qua các chuyên mục trên blog Novateen – nơi tổng hợp nhiều góc nhìn từ chuyên gia và giáo viên giàu kinh nghiệm.
Bạn đọc cũng có thể ghé thăm các chủ đề dạy con, tâm lý, kiến thức để trang bị phương pháp học tập khoa học, phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ.
Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về lợi ích và tác hại của văn mẫu để chọn lựa thông minh, giúp con tiến bộ, xây dựng nền tảng học tập vững chắc!
